Аутодеструктивті мінез-құлықтың алдын алу факторы ретінде оқушылардың психикалық денсаулығын сақтау және нығайту

Балалар қоғамдық қабылдауы «Арман» мектептен тыс оқу-тәрбиелеу жұмыс орталығының базасында, білім бөлімінің 2006 жылғы 25 тамыз күнгі № 250 бұйрығы негізінде ашылды. Қабылдау бөлмесі мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен ұсталады және Орталықтың бекітілген шығыстар сметасына сәйкес қаржыландырылады.

   Қабылдау бөлмесін құрудың мақсаты – балаларға, ата-аналарға және педагогтарға педагогикалық, құқықтық және психологиялық көмек көрсету. Қабылдау бөлмесі қызметінің құқықтық негізін: «Бала құқықтары туралы» Конвенция; Қазақстан Республикасының Конституциясы; ҚР «Білім туралы» Заңы; балалар қоғамдық қабылдау бөлмесінің қызметі туралы Ереже құрайды.  

«Қараңғылықты жамандағанша шам жаққан жақсы» сөзі Балалар қоғамдық қабылдау бөлмесінің ұранына айналды. Барлық уақытта жарық біліммен анықталды, ал қараңғылық надандықтың синонимі болды. Бүгінде біз: «Білгеннің зияны жоқ» дейміз. 

   Балалар қоғамдық қабылдау бөлмесі – білім беру жүйесінде балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға жәрдемдесудің тегін ақпараттық-консультативтік орталығы. Қоғамдық қабылдау жұмысының мазмұны көп қырлы: балалардың ерекшеліктерін зерттеуден бастап профилактикалық жұмысқа дейін, бірақ негізгі функциясы-балаларға, жасөспірімдерге және ата-аналарға заң, медицина және психология мәселелерінде кеңес беру.

Балалар қоғамдық қабылдау бөлмесі келесі функцияларды атқарады:

1.      Балаға оның ерекшеліктерін ескеріп және ата-аналарына консультациялық психологиялық, заңгерлік, медициналық көмек көрсету.

2.      Балалардың құқықтары мен мүдделеріне қатысты мәселелер бойынша ұйымдармен бірлескен жұмыс.

3.      Бурабай ауданы бойынша білім бөліміне қажетті ақпаратты ұсыну.

Балалар қоғамдық қабылдауы мынадай міндеттерді атқарады:

1.      Балаларда және оқушы жастарда құқықтық сана мен құқықтық мәдениетті қалыптастыру жөніндегі жұмысты қамтамасыз ету.

2.      Балалардың физикалық, зияткерлік, рухани - адамгершілік дамуына жәрдемдесу.

3.      Денсаулық сақтау және отбасын әлеуметтік қорғау саласындағы балалардың мүддесі үшін мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыру.

4.      Құқықтық, психологиялық және медициналық салалардағы ағартушылық жұмыс.

5.      Ата-аналарды білім беру ұйымының тәрбие жұмысына қатысу құқықтарын жүзеге асыруда қолдау.

Қоғамдық қабылдау жұмысын «Арман» орталығының психологы жоспарлайды және үйлестіреді. Балалардың қоғамдық қабылдау бөлмесінің міндеті әлеуметтік педагогтармен, сынып жетекшілерімен, директорлардың тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасарларымен, мектеп психологтарымен бірлесіп, жасөспірімдерде өзіне және ертеңгі күнге деген сенімділікті, өз белсенділігін, өзінің өмірлік әлеуетін іске асыруға деген ұмтылысын тәрбиелеу.

   Қабылдау апта сайын бес күн бойына жұмыс істейді. Қабылдау бөлмесінің жұмысы тиімдірек болуы үшін жұмысқа әртүрлі бағыттағы мамандар тартылады. Психолог қаншалықты сауатты болса да, ол балалар мен ата-аналардың барлық сұрақтарына сауатты жауап бере алмайды. Мамандар тізімі жастар мен ата-аналардың туындайтын проблемаларына байланысты өзгеруі мүмкін.

   Қабылдау бөлмесінің жұмысы жоғары сынып оқушыларына да бағытталған. Жасөспірімдерде сабақтан кейін мамандарға сұрақтар қоюға мүмкіндігі бар. Мамандар өздерінің негізгі қызметінен басқа, қоғамдық негізде қабылдау бөлмесінде жұмыс істеуге тартылады. Осыған байланысты қабылдау бөлмесінің жұмыс істеуі аудан ұйымдарының тығыз ынтымақтастығынсыз және қолдауынсыз мүмкін емес.

       Жастармен жоспарлы жұмыс жүргізіледі. Соңғы уақытта жасөспірімдер мен ата аналардың қабылдау бөлмесіне жүгіну белсенділігі байқалады. Ол үшін біз мамандарға жүгіну динамикасын үнемі қадағалап отырамыз.

     Қабылдау бөлмесінің психологы әртүрлі тақырыптар бойынша жалпы мектептегі ата-аналар жиналысында сөз сөйлейді. Қазір қоғамдық қабылдау бөлмесі оқушылардың да, олардың ата-аналарының да сұранысына ие.           

Қабылдау бөлмесі жұмысының формалары мен әдістері әртүрлі:

1.      Семинарлар-тренингтер.

2.      Интерактивті сұхбат алаңдары.

3.      ата-аналардың сұранысы бойынша диагностика.

4.      Консультация.

5.      Ұсыныстар.

6.      Конкурстар.

7.      Ток-шоу

   Баланың Қабылдауға келуі оның тек аты аталған кезде аноноимді болуы мүмкін. Ата-аналардың құқықтық мәселелер, психология мәселелері бойынша жиі көмек сұрай бастағаны қуантады. Балалар мен жасөспірімдер проблемаларының шеңберін талдай отырып, бастауыш сыныптар негізінен тұлғааралық қатынастар мәселесі бойынша психологқа жүгінетінін, орта және аға буын балалары медицина мен құқықтық өріске, психологияға қатысты сұрақтар қоятынын атап өтуге болады. Ата-аналармен, мұғалімдермен қарым-қатынас туралы сұрақтар түсті.

   2008 жылдан бастап аудан мектептерінде жасөспірімдер мен ата-аналардың көшпелі консультациялары, жергілікті жерлерде балалармен кездесу өткізіледі. Аудан мектептері өздерін қызықтыратын тақырыптарды таңдайды, іс-шараның өтетін күні мен уақыты белгіленеді. Белгіленген күні психолог, медицина қызметкері, Заңгер немесе АПБ қызметкерлері қала немесе аудан мектебіне барып, белгіленген тақырыпта кездесу өткізеді.

   СӨС тақырыбы бойынша үлкен материалдар жиналып, «Жаман әдеттер» сияқты тақырыптарда интерактивті диалог алаңдары, ток-шоулар, викториналар мен брейн-рингтер әзірленді. «Оларға қалай қарсы тұруға болады», «Есірткі туралы жасөспірімге», «Алкоголь туралы барлық шындық», «Өлтіруші темекі!», «Темекі шекпейтін мектеп», «Әркім АИТВ / ЖИТС туралы білуі керек», «Болашағыңызды қорғаңыз!», «"Насыбай: аңыз бен шындық». Балаларға көрсету үшін слайд-презентациялар дайындалды, бай бейнематериал жиналды.

   Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу бойынша тақырыптар блогы әзірленді. Іс-шаралар кәмелетке толмағандармен де, ата-аналар аудиториясымен де өткізіледі. «Балалардың агрессиясы. Себептері мен ескерту», «Жасөспірімдер қылмысы. Жасөспірімнің агрессивтілігінің артында не жатыр», «Жаман сөздің зияны туралы», «Сөздің күші немесе жаман сөздің зияны қандай», «Балалар мен жасөспірімдерде девиантты және бұзушылық мінез-құлықтың алдын алу». Дәстүр бойынша қыркүйек айында «Арман» БЖШО-на мектепішілік есепте және ювеналды полицияда есепте тұрған балалар шақырылады. Сапардың мақсаты – Орталықта жұмыс істейтін үйірмелермен, секциялармен, студиялармен және курстармен танысу және «жанына жақын істі» таңдау.

   Кәсіптік бағдар беру жұмысы аясында «Арман» орталығында «Ашық есік апталығы» өткізіледі, онда балаларға ұсынылатын мамандықтар туралы айтылды. Кез келген адам кәсіби жарамдылық сынағынан өте алады.            

   Қоғамдық қабылдау жұмысының тағы бір түрі – семинар-тренинг туралы айтқым келеді. Бұл психологиялық әсері топтық жұмыстың белсенді әдістеріне негізделген арнайы ұйымдастырылған қарым-қатынастың түрі. Жұмыстың бұл түрін салауатты өмір салты бағдарламасын жүзеге асыру, жанжалды жағдайлардан лайықты шығу шешімдерін табу және т. б. жағдайларда пайдаланған жақсы. Ол үшін оқушылардың өздері шешетін ситуациялық тапсырмалар қолданылады. Осылайша, олар тұлғааралық қарым-қатынастың әртүрлі тәсілдерін меңгереді және ең бастысы, өте қажет болған жағдайда үзілді-кесілді «ЖОҚ» немесе «ИӘ» деп айтуды үйренеді.

   Қабылдау бөлмесі жастар ортасында суицидтің алдын алу, отбасылық тәрбие, ерте жүктіліктің алдын алу және түсік түсіру мәселелеріне ерекше назар аударады. Мынадай іс-шаралар әзірленді және жүргізіліп жатыр: «Ересектерше өмір туралы», «Өлімге апаратын ойындар», «Мен өз өміріме жауаптымын!», «Отбасы және отбасылық құндылықтар дегеніміз не?», «Әйел бақыты және әйел трагедиясы», «Ата-аналар мен жасөспірімдер арасындағы кикілжіңдер», «Отбасының заңға бағынатын және моральдық тұрғыдан тұрақты адамды тәрбиелеудегі рөлі».

   Қоғамдық қабылдаудың психологі осы мәселелерге арналған аудандық және қалалық іс-шаралардың жиі шақыратын қонағы. Осылайша 2014-2015 оқу жылында директордың тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасарларының әдістемелік бірлестігінде «Жастар арасындағы суицидтің алдын алу» тақырыбындағы мәтіндік материал таныстырылыммен және бейнематериалмен бірге электронды нұсқада таратылды.

         2017 жылдың наурыз айында ҚҚБ психологі баяндамашы ретінде қатысып, «Балаларды бірге қорғайық!» Ақмола облысы білім басқармасының «Облыстық оқу-әдістемелік кабинеті» КММ өткізген «әйелдер бақыты және әйелдер трагедиялары» тақырыбнда ерте жүктіліктің алдын алу бойынша облыстық аймақтық семинар-тренингтерге дәріс оқушы ретінде қатысты. Психологтің дайындаған бейнематериалы, мәтіндік материал мен слайдтық таныстырылым семинарларға қатысушылар арасында электронды нұсқада таратылды.  

         Қабылдау бөлмесі жастар ортасында діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу, жасөспірімдердің деструктивті ұйымдарға түсуінің алдын алу; құқық бұзушылықтардың алдын алу жөніндегі іс-шараларға белсенді қатысады.

          Орталықтың психологы аудан әкімдігінің ішкі саясат бөлімі жанындағы Бурабай ауданының Жастар ресурстық орталығымен, аудандық прокуратурамен, аудандық полиция бөлімімен, "Авиценна - Бурабай" ЖШС-мен, білім бөлімінің ұйымдарымен, Бурабай ауданының қорғаншылық органдарымен ынтымақтасады. Анисимова Г.А. аудандық әкімдік жанындағы ақпараттық-түсіндіру тобының құрамыына кіреді, кәмелетке толмағандар ісі бойынша комиссия құрамына енгізілген.

          Қоғамдық қабылдаудың жұмысы бүгінде өзекті әрі қажет. Қоғамдық қабылдаудың жұмысы алдағы уақытта дамытылады және жетілдіріледі. Алдағы уақытта ата-аналар аудиториясымен, жастармен интернет-ресурстар арқылы жұмысты жалғастыру жоспарлануда.

                                                     Г.А. Анисимова,

 «Арман» БЖШО психологі